Spoiler

Spoilerler pilotların istedine gore çesitli durumlarda kullanılabilirler. Genellikle hız kesici olarak kullanılirlar. Bu yüzden Aerodinamik Frenler olarakta isimlendirilirler. Flaplar da hız kesici olarak kullanıldıgını söylemistik ancak flapların ana görevi bu degil, uçağın kaldırma kuvvetini artırmak oldugu icin bunu yapan ekstra parcalara da ihtiyaç vardır. Bu sebeple spoilerler kullanılır. Spoilerler 3 cesittir. Bunların kullanım yerleri de farklıdır. 
1-Flight (Roll) Spoiler
Her iki kanat üzerindediler. Uçağın çesidine göre degisik sayıda olabilirler.
 Bu spoilerler Aileronlara yardımcı olarak kullanılır. Yani yatis haraketine yardımcı olurlar. Bu spoilerler Aileronlara bağlı olarak otomatik çalısır.

2-Speed Brake
Uçus sırasında pilot tarafından açılarak uçağın hızını düsürmede kullanılır. Her iki kanattaki spoilerler aynı derecede ve birlikte açılarak bu haraket sağlanır. Pilot speed brake kolunu kullanarak açısını ayarlar.
 Spoiler panalleri hem speed break hem de flight spoiler olarak kullanılabilinir.
3-Ground (Yer) Spoiler
 Uçus sırasında kullanılmazlar. Uçak inis sırasında ne kadar spoiler varsa hepsi tam aciyla acılarak sürükleme kuvvetini artiririlar. Bu sayede etkin frenleme yapılmıs olunur.

Aileron (Kanatıçıklar)

Kanatıçıklar sağa ya da sola doğru dönmek icin kanatların birini yukarı kaldırırken digerini asağı indirirler.  Işte bunu yapmak icin sahip oldugu ana elemanları Aileron (Kanatıçıklar) lardir. Kanat üzerinde bulunan yardımcı elemandır.
Peki bunlar nasıl calışır
  Bu parçalar kanatların arka tarafinda ve en uçlarda bulunurlar. En uçlarda bulunmalarının sebebi momentumdan uçağı daha çok etkilemesi istenmesidir.

Aileron





Bu parçalar tersinir çalısır. Yani birisi sağdaki yukarı kalkarken soldaki aşağı iner ya da bunun tam tersi gerçekleşir, hic bir zaman aynı yöne dogru çalısmazlar.
 Sağdaki yukarı soldaki aşağiya indigini dusunursek; Sağ kanadın yukarıdan giden havası yavaslar ve orda yüksek basınç olusur. Boylece sağ kanat asagıya dogru haraket eder. Aynı şey solda da olur ve sol kanatta yukarıya doğru haraket eder.

Aileronun calisma prensibi yukari kalkan taraf asagiya dogru haraket yapar.

 Aileronlar uçağın tipine gore 2 ya da 1 tanedir. Bunlara iç ve dıs aileronlar denir. Pilot kanatçıkları lövye veya volan ile kumanda eder.
  Lakin aileronlarin bu haraket istenmeyen ve kontrolü güç durumları da meydana getirir. Bunların önlenmesi icin yukarı kalkan aileronun aşağı inene oranla daha az açılı acılması ya da yukari kalkanin asagiya dogruda birazcik acılarak bu önlenebilir. Ne yazikki bu çarelerde kanadin verimini düsürmektedir. Bu sebeple günümüzde konturlu aileron kullanilmaktadir. Ayrica kanatla aileron arasina oluşan parazitleri onlemek için lastik perdeler yerlestirilir.

Flaplar

Kanatlar tek bir parçadan oluşmamaktadır. Aslında çok karmaşık bir yapısı vardır. Uçaga kaldırma kuvveti oluşturmasının yaninda içinde ve uzerinde tasıdıigı bir çok parçayla uçağin her anlamda kusursuz çalısmasını saglamaktadır.
 Onumuzdeki zamanlarda size kanadin uzerindeki ve uçak icin hayati onem tasiyan parçalari anlatacagim. Simdi bunlarin en onemlileri olan flaplardan baslayacagim,

Flaplar
Uçagın kanatlarının tasıma kuvvetini artırmaya yarayan kanatlarda bulunan parcalardir. Ozellikle uçağın kalkıs ve inis sırasında hızının azalması uzerine kanat alanını buyulterek ya da kanadın altında olusan basıncı artırarak kaldırma kuvvetini artırır. Flaplar bulundukları yerde kanadın tam bir devamıdır. Acilir ya da kayarak gorevini yapar. Cesitli tipleri vardır bunlar:
1-Basit (Plain) Flap: Bu flap kanadın arka kısmına yani havanın flabı terk ettiği kısma yerlestirilir.  Kanat yuzey alanını genisletmez lakin alta doğru sarkarak altaki havanin yavaslamasina dolayisiyla basincinin artmasina neden olur. Bu da kanadin kaldirma kuvvetini artirirken uçağin hizinida azaltici etki yapar.

Basit Flap. Sadece asagi dogru haraket eder.




2-Yarıklı (Split) Flap: Kanadın firar kanadına monte edilmistir ve sadece aşaği doğru hareket yaparak kaldirma ve surukleme kuvvetini artirir.

3-Kayan (Fowler) Flap: Bu tur flaplar menteşeden donme hareketi yerine arkaya dogru kayarak acilirlar.
 Hem kanadin yuzey alanini genişletirler boylece sürükleme kuvvetini artirmadan kanadin kaldirma kuvvetini artırırlar hem de asagı dogru haraket yaparak taşima kuvvetini artirip sürükleme kuvvetini artirirlar.

Kayan Flap.Acilmis hali. Soldaki bosluktan kayarak acilir.



4-Hem Yarıklı Hem Kaymalı Flap: Hem yarıklı hemde kaymalı flap ozelligı gosteririr.

Kanattaki Flap goruntusu.

Konumuna Göre Kanat Tipleri

Gövdeye baglandıgı yere göre kanatlar 3 tipe ayrilir. Ustten, ortadan ve alttan kanat, Dihedral açıyı anlatırkende bahsettigimiz gibi ustten kanat genellikle negatif, alttan kanat ise pozitif dihedral almaktadır.      Bunun disinda gunumuzde pek kullanilmayan parasol kanat tipleri de vardir. Bunlar ustten kanat gibi olup kanat gövdeye yapisik degildir, daha da üsttedir.

Parasol kanatlar pilotlarin inerken görus acısını azaltığı için pek kullanılmamakta. Tarlalara ilaç yapan uçaklar olarak günümüzde Amerika taraflarinda daha çok kullanılmaktadırlar.

Ustten Kanatlar: Gennelikle kargo ucaklarinda uçaga yuk tasirken kanadin engelini minumuma indirmek icin kullanilir.
Negatif dihdral acilidir. Manevra siralarinda pilota yardimci olur lakin bu yaninda zorluklarida getirmektedir. Pilotlarin bu yuzden daha dikkatli olmasi gerekmektedir.
 Lakin bu kanat tiplerinin kotu yani inis takimlari kanata koyulursa çok uzun olacagi icin gövdeye baglanir bu da inislerde gövdeyi zorlayan bir durumdur. Bununla birlikte inis takimlarinin acilmadigi zamanlarda iniste butun yuku govdeye sirtlar. F-27, BN-2A ve Trilander, Antonov An-10A, An-12 ve An-24 bu kanatli uçaklara birer örnektir. 

Ustten kanatli uçak






Ortadan Kanat: Bu kanat tipi cok kullanilmaz bunun sebebi ise gövdeyi 2 ye bölmesi gerektigidir. Ya da 2 parça halinda takilabilir ama bu da pek guvenli olmaz. Mıkoyan MIG-21, Sukhoi Su-7B, Su-11, Yakovlev VTOL, Bae Lightning, SAAB J 35 Draken, Grumann F-14, Lookheed F-104 bu tipli kanatli uçaklara örnektir.

Alltan Kanat: Günümüzde en ç k kullanilan kanat tipidir. Suanki yolcu ucaklarinin neredeyse tamaminda gorulur. Bir cok iyi tarafi mevcuttur diger kanat tiplerine gore. 
- Iniş takimlari kanatlara da takilir
- Iniş takimlari acilmadigi taktirde yuku kanatlarda ustenerek govdeyi rahatlatir.

- Bu nevi kanatlarda, kanat kök kesiti çok geniş tutulabilir. Gövdenin büyük bir kısmına yayılabilir. Bu sebeple de kanada istenildiği kadar sivrilik verilerek kenar girdaplarının tesiri asgariye indirilebilir. Böylece kanadın verimliliği artırılabilir.

- Pozitif dihedra acisi verilir kanatlara.

   
  Alttan kanatli uçak

Kanat Görünümü

Uçaklari incelediyseniz dikkatinizi çekmistir muhaakkak. Kanatlarinin ucu kokune gore daha asagida ya da yukaridadir. Bu uçaklar icin onemlidir.
 Kanadin kökünün ucuyla yaptigi bu aciya dihedral acisi denir, Eger kanadin ucu daha yukardaysa pozitif dihedralli daha alttaysa negatif dihedralli denir.

 POZITIF DIHEDRAL genellikle kanadin govdeye alttan baglandigi ucaklarda bulunur, Yolcu uçaklari genellikle boyledir. Bu ucagin daha dengeli durmasini saglarken pilotun manevrasina destek vermez, Cunku pozitif dihedral her zaman dengeli durmak ister. 

NEGATIF DIHEDRAL genellikle kanadin govdeye ustten baglandigi ucaklarda bulunur. Kargo uçaklari buna ornektir. Bunun sebebi ise kargo yuklemelerinde kanadın yuklemeye engel olmasini engellemektir.
 Bu kanat tipinde kanat pilotun manevralarını destekler.  Uçağın yan yatma olasılığı daha fazladır. 

Negatif dihedralli kargo uçaği,

Ayrica gunumuz ucaklarin kanatlarinin uca dogru sivrilmis oldugunu gorursunuz. Buna trapez kanat denir ve kanadin verimini artirir.  Ozellikle savas uçaklarinda bu çok bulunur. 

Birde dikkatinizi cekmistir kanatlarin ucu köküne gore daha ilerde ya da geridedir. Buna ok açısı denir,
Bu kanadın verimini artiran en onemli unsurlardan biridir.

temel kanat yapısı

Uçaklar deyince hepimizin aklina ilk kanatlari gelir. Kuslarin aksine haraket etmeyen kanatlar kaldirma kuvveti saglamanin disinda bi ise yaramadığı düsünülür ama.

 Kanat üzerinde envayi cesit parca bulundurmanin yani sira icinde ve altinda da ucakin en onemli parcalarini bulundurmaktadir. 

 Gecmişten günümüze envayi çesit kanat tipi kullanılmıstır hala da yeni arayislar devam etmektedir. Hepimizin tvlerden gordugu ust uste duran ve bunlarin bir birine tellerle  bagli oldugu biplan adi verilen kanatlardan, ard arda konulan ve tandem adi verilen kanatlara, hatta bunlarin govdenin neresinde olacagina, ucunun sivriliginden, ucunun haraket yönünden ne tarafa dogru gittiğine kadar bir suru deneme yapilmistir.

  Biplan kanatli uçak.

Genel Uçma Prensibi

<!--[if !mso]> <![endif] -->

 Bildiğiniz gibi uçmak havada bir noktadan baska bir noktaya yapilan harakettir. Havada sabit durmaya ise asılı kalmak denir. Peki bu yüzlerce tonluk uçaklar nasıl havalanırlar ve nasıl havada kalabilirler.

 Bildiginiz gibi havadan hafif maddeler havada yukarıya doğru haraket ederler. Sıcak balon ve zeplinler bu prensibe gore havalanırlar. Sıcak hava balonlarında ısınan havanın yoğunluğu azalır ve yukarıya doğru aerostatic kuvvet ile yukselir. Zeplinlerde ise havadan hafif gaz olan Helyum ya da Hidrojen gazlari kullanilir. Lakin Hidrojen gazi patlayici oldugu icin asal gaz olan Helyum tercih edilmektedir.

 Uçaklarda ise Aerostatik gaz pek ise yaramaz. Aerodinamik kuvvetle havalanır vede havada kalır. Peki bu kuvvet nasıl meydana gelir.

 Ilk basta motorların çalismasiyla (motorların çalısmasini ilerleyen zamanlarda ayrıntılı olarak vereceğim) arkaya doğru itme kuvveti olusur. Bu kuvvetle uçak ileri doğru haraket eder. Burda unutulmamasi gereken nokta uçaklar yerdeykende motorların havaya yaptığı kuvvetle haraket eder arabalardaki gibi tekerlekler itme kuvveti sağlamaz.  Motor sayesinde hızlanan uçağin kanatlarina havanın çarpmasiyla hava ikiye ayrilir

Lakin üsten giden havayla altan giden havanin akibeti bir olmaz. Iste bu farklılık kanadın kaldırma kuvvetini saglar.

 Kanadın üstünden giden hava altakine oranla daha hızlıdır. Hızla basınç arasındaki ters orantıdan altaki havanın basıncı ustekinden daha fazladır. 

Kanadın altında yüksek hava basıncı , üstünde ise alçak hava basıncı yani emme bolgesi olusur.  Boylece kaldirma kuvveti olusur. Ucagin burnunu hafif havaya kaldirmasiylada ucak havalanir.

 Havada uçarkende ayni prensiple uçar uçaklar.